Rozliczenie kosztów sądowych w postępowaniu nieprocesowym
W takich sprawach nie ma powoda i pozwanego, a jest wnioskodawca (wnioskodawcy) i uczestnicy. Do tej kategorii należy większość spraw rodzinnych czy spadkowych.
Kiedy sprawa jest sporna (procesowa), kwestia rozliczenia kosztów jest prosta. Zgodnie z art. 98 KPC koszty sądowe, na które składają się opłaty sądowe, np. wpis od pozwu, wydatki na świadków i biegłych – zwraca wygrywającemu – przegrywający (jeśli wyrok częściowo uwzględnia pozew, są co do zasady dzielone stosunkowo).
W postępowaniu nieprocesowym obwiązuje inna zasada. Każdy uczestnik (także wnioskodawca) ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie (art. 520 § 1 KPC). Jeżeli jednak uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani wynikiem lub interesy ich są sprzeczne, sąd może rozdzielić koszty stosunkowo.
Powyższe potwierdził Sąd Najwyższy (sygnatura akt II CZ 55/11).
Przedmiotowa sprawa dotyczyła wydania dwojga dzieci. Sąd określił wysokość wynagrodzenia biegłej psycholog za wydanie pisemnej opinii i stawiennictwo na rozprawie po czym wezwał wnioskodawcę do jej uiszczenia w całości. Wnioskodawca poczuwał się do zapłaty, ale tylko połowy tego wynagrodzenia.
W tej sprawie wnioskodawca domagał się uwzględnienia wniosku, uczestniczka jego oddalenia. W apelacji zaskarżyła postanowienie Sądu uwzględniające wniosek i Sąd II instancji je zmienił, oddalając wniosek. Zatem uczestniczka wygrała i w tej sytuacji Sąd II instancji prawidłowo, z uwzględnieniem istniejącej między nimi sprzeczności, obciążył wnioskodawcę w całości powstałymi w drugiej instancji kosztami opinii biegłego.
Sąd Najwyższy oddalił zażalenie wnioskodawcy wskazując, że do odstąpienia od zasady, że w postępowaniu nieprocesowym każdy uczestnik ponosi koszty związane ze swoim udziałem, istotne jest stwierdzenie, czy między uczestnikami w danej sprawie zachodzi sprzeczność interesów.
W orzecznictwie przyjmuje się, że nie ma sprzeczności interesów między współwłaścicielami czy spadkobiercami, którzy domagają się zniesienia współwłasności, działu spadku, podziału majątku wspólnego, stwierdzenia nabycia spadku, niezależnie od tego, jaki podział proponują i jakie wnioski składają. Różne udziały w spadku czy w dzielonym majątku mogą zaś wpływać na zróżnicowany stopień zainteresowania wynikiem sprawy, co może dawać podstawę do stosunkowego rozłożenia kosztów.
Interesy uczestników są natomiast sprzeczne, np. w sprawach o zasiedzenie, ustanowienie służebności, niektórych o ubezwłasnowolnienie lub rodzinnych, choć są to też postępowania nieprocesowe. W tych sprawach innego wyniku oczekuje wnioskodawca – uwzględnienia wniosku, a będący do niego w opozycji uczestnik oczekuje jego oddalenia.