Nieważność postępowania cywilnego – 11.02.2021 r.
Wyrokiem z dnia 30 listopada 2020 roku Sąd Okręgowy w Olsztynie, sygn. akt V Ga 77/20 wskutek złożonej apelacji pozwanego uchylił wyrok sądu I instancji i zniósł postępowanie do czynności procesowych z uwagi na podniesioną nieważność postępowania.
Sąd Rejonowy o terminie ostatniej rozprawy poinformował stronę pozwaną, pomijając jej pełnomocnika, ustanowionego w sprawie od samego początku postępowania.
Działanie takie zgodnie z jednoznaczną linią orzeczniczą powoduje nieważność postępowania cywilnego, na podstawie art. 379 pkt 5 KPC, tj. z uwagi na niemożność obrony swoich praw.
Według utrwalonej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego, pozbawienie strony możności obrony swych praw polega na tym, że z powodu wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części.
Brak powiadomienia strony o terminie rozprawy poprzedzającej wydanie wyroku, co do zasady musi być uznane za pozbawienie możności obrony jej praw, bowiem uchybienie to nie mogło zostać usunięte przed wydaniem wyroku. Jednakże stwierdzenie, czy nastąpił stan odpowiadający nieważności wymaga każdorazowo rozważenia konkretnych okoliczności sprawy. Niezbędne jest bowiem zbadanie, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, czy uchybienie to miało wpływ na możność działania strony oraz, czy pomimo tych warunków, strona mogła bronić swoich praw (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2008 r., V CSK 488/07).
Przepis art. 149 § 2 KPC nakazuje powiadomić stronę o posiedzeniu jawnym poprzez wezwanie lub ogłoszenie, przy czym stronie nieobecnej na posiedzeniu jawnym należy zawsze doręczyć zawiadomienie o kolejnym posiedzeniu. Zasady doręczeń mają charakter obligatoryjny. Jeżeli zaś dla strony został ustanowiony pełnomocnik procesowy, pisma sądowe doręcza się pełnomocnikowi – art. 133 § 3 KPC.
Zawiadomienie o terminie rozprawy 22 listopada 2019 r. wysłane bezpośrednio pozwanemu nie może być ocenione jako prawidłowe doręczenie, gdyż odbiega ono od reguł przewidzianych w art. 131 – 147 KPC.
Tym samym brak było podstaw do stwierdzenia, że strona była skutecznie zawiadomiona o terminie rozprawy, czego konsekwencją winno być odroczenie rozprawy stosownie do treści art. 214 § 1 KPC. Nieodroczenie przez sąd rozprawy z przyczyn wymienionych w art. 214 KPC i wydanie wyroku po jej przeprowadzeniu, stanowi uchybienie procesowe skutkujące nieważnością postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony swoich praw (art. 379 pkt 5).
W uzasadnieniu Sąd Okręgowy zauważył, iż nieważność postępowania ma szerszy zakres niż wskazany w apelacji. W rozpoznawaniu sprawy aż do zamknięcia rozprawy brała udział sędzia, która z dniem 10 czerwca 2019 roku powołana została przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Okręgowego w Olsztynie. Wymieniona nie została delegowana do pełnienia obowiązków sędziego w Sądzie Rejonowym w Olsztynie na podstawie art. 77 § 1 pkt.1 USP. Kolegium Sądu Okręgowego w Olsztynie nie podjęło decyzji w przedmiocie zwolnienia pani sędzi z obowiązku rozpoznania części lub wszystkich spraw przydzielonych jej w dotychczasowym miejscu służbowym.
Na skutek rozpoznania zagadnienia prawnego, z którym zwrócił się Sąd Okręgowy w Olsztynie rozpoznający zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego w Olsztynie, Sąd Najwyższy w dniu z dnia 13 marca 2020 roku podjął uchwałę, „Sędzia powołany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do pełnienia urzędu na stanowisku wyższego szczebla nie jest sędzią uprawnionym na podstawie art. 47b ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych do rozpoznawania spraw w dotychczasowym miejscu służbowym po dniu powołania i bez delegacji, o której mowa w art. 77 § 1 pkt. 1 tej ustawy” (SN z dnia 13 marca 2020 r. III CZP 68/19).
Zatem sprawa wraca do Sądu Rejonowego.
Nieważność postępowania.
Zgodnie z art. 378 § 1 KPC Sąd drugiej instancji bierze pod uwagę z urzędu nieważność postępowania.
Zgodnie z art. 379 pkt 5) KPC nieważność postępowania zachodzi jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swoich praw.
Naruszenie przepisów postępowania, które powoduje nieważność postępowania, tj. art. 149 § 2 w zw. z art. 133 § 3 KPC.
Zgodnie z art. 149 KPC o posiedzeniach jawnych zawiadamia się poprzez wezwanie, które należy doręczyć co najmniej tydzień przed posiedzeniem.
Zgodnie z orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, tj. postanowieniem z dnia 10 lutego 2015 r., sygn. akt III AUa 435/14, LEX nr 1649077: Pozbawienie strony możności obrony jej praw polega na tym, że z powodu wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części. Nieważność zachodzi na przykład w razie niezawiadomienia strony o rozprawie, co skutkowało jej nieobecnością.
Sąd apelacyjny przypomniał, że pozbawienie strony możności obrony należy oceniać przez pryzmat konkretnych okoliczności sprawy. Nie należy go jednak wiązać wyłącznie z sytuacją całkowitego wyłączenia strony od udziału w sprawie. Pozbawienie strony możności obrony swych praw w procesie oznacza stan, w którym sąd nie powinien w ogóle przystępować do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Sąd odwoławczy przypomniał, że jeśli strona na skutek wadliwości procesowych sądu nie mogła uczestniczyć i nie uczestniczyła w rozprawie bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku, to tym samym została ona pozbawiona możliwości działania, a wyrok sądu jest wówczas przedwczesny.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 27.07.2015 r., sygn. akt III Ca 862/15: Ewentualna wiedza pełnomocnika pozwanego nie konwaliduje nieprawidłowości w zakresie zawiadomienia go o terminie rozprawy. Omawiane naruszenie przepisów procesowych poprzez niezawiadomienie o terminie rozprawy nie wpłynęłoby na możność działania strony jedynie w sytuacji, gdyby pełnomocnik ten pomimo braku zawiadomienia stawił się na rozprawie, co w rozpoznawanej sprawie jednakże nie miało miejsca. Godzi się przy tym podkreślić, że przepisy kodeksu postępowania cywilnego o doręczeniach mają charakter obligatoryjny, co wyłącza swobodę sądu w zakresie sposobu doręczania pism sądowych. Dyspozycja art. 133 par. 3 KPC wiąże zarówno sąd, jak też same strony, które jedynie poprzez cofnięcie pełnomocnictwa lub jego ograniczenie albo upoważnienie określonej osoby do odbioru pism mogą uniknąć doręczenia przez sąd pisma do rąk osób w tym przepisie wymienionych.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Elblągu z dnia 30 stycznia 2013 r., sygn. akt I Ca 432/12: Zaznaczenia wymaga, iż zastępowana przez pełnomocnika strona ma prawo do rzetelnego procesu, a to oznacza obowiązek sądu nie obniżania poziomu pomocy prawnej wskutek własnych działań (por. Kodeks cywilny. Komentarz, komentarz do art. 149 k.p.c., Irena Gromska-Szuster, System Informacji Prawnej Lex Omega 2012). Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2010 r., II CSK 404/09 – w pełni aprobowanym przez Sąd odwoławczy w przedmiotowej sprawie – nawet w sytuacji, w której udział w rozprawie nie jest obowiązkowy i gdy strona została pouczona, że długotrwała przeszkoda w stawieniu się na rozprawę nie stanowi podstawy do jej odroczenia, termin rozprawy powinien być wyznaczony z uwzględnieniem wymogów z art. 149 par. 2 KPC. Niezachowanie tego terminu w sytuacji, w której bezpośrednio po zamknięciu tak wyznaczonej rozprawy zapadł wyrok, stanowi o naruszeniu art. 149 par. 2 KPC, ze skutkiem w postaci nieważności postępowania.
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2015 r., sygn. akt IV CSK 101/15: Podstawa nieważności postępowania jest spełniona, jeżeli z powodu wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, których nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji, strona nie mogła – wbrew swej woli – brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części. Sytuacja taka zachodzi m.in., gdy wady zawiadomienia o terminie rozprawy, jedynej albo bezpośrednio poprzedzającej wydanie orzeczenia, uzasadniały odroczenie rozprawy, a sąd rozpoznał sprawę i wydał orzeczenie. (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1974 r., II CR 155/74, OSPiKA 1975, z. 3, poz. 66; z dnia 6 marca 1998 r., III CKN 34/98, Prok. i Pr. 1999, Nr 5, poz. 41 – dodatek; z dnia 10 maja 2000 r., III CKN 416/98, OSNC 2000, Nr 12, poz. 220; z dnia 10 lipca 2002 r., II CKN 822/0; nie publ.; z dnia 28 listopada 2002 r., II CKN 399/01, nie publ. i z dnia 22 maja 2014 r., IV CSK 545/13, nie publ.). Sytuacja taka zachodzi m.in., gdy wady zawiadomienia o terminie rozprawy, jedynej albo bezpośrednio poprzedzającej wydanie orzeczenia, uzasadniały odroczenie rozprawy, a sąd rozpoznał sprawę i wydał orzeczenie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 lipca 1974 r., II CR 331/74, OSNC 1975, Nr 5, poz. 84; z dnia 15 stycznia 1999 r., II CKN 139/98, Lex nr 1214381; z dnia 6 marca 2002 r., III RN 12/01, nie publ.; z dnia 8 stycznia 2004 r., I CK 19/03, nie publ.; z dnia 15 grudnia 2006 r., I PK 122/05, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 325; z dnia 7 lutego 2013 r., II CSK 325/12, nie publ.).
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2010 r., sygn. akt II CSK 404/09 (LEX nr 590206):
1. Nieważność postępowania występuje wtedy, gdy strona postępowania wbrew swej woli zostaje faktycznie pozbawiona możności działania w postępowaniu lub jego istotnej części. Stwierdzenie, czy taki stan nastąpił, wymaga rozważenia, czy w konkretnej sprawie nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, czy uchybienie to miało wpływ na możność działania strony oraz, czy pomimo zaistnienia tych dwóch przesłanek strona mogła bronić swoich praw. Tylko przy kumulatywnym spełnieniu tych wszystkich przesłanek można mówić o skutkującym nieważnością postępowania pozbawieniu strony możliwości obrony swoich praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).
2. Nawet w sytuacji, w której udział w rozprawie nie jest obowiązkowy i gdy strona została pouczona, że długotrwała przeszkoda w stawieniu się na rozprawę nie stanowi podstawy do jej odroczenia, termin rozprawy powinien być wyznaczony z uwzględnieniem wymogów z art. 149 § 2 k.p.c. Niezachowanie tego terminu w sytuacji, w której bezpośrednio po zamknięciu tak wyznaczonej rozprawy zapadł wyrok, stanowi o naruszeniu art. 149 § 2 k.p.c. ze skutkiem w postaci nieważności postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c.).
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2002 roku, sygn. akt III CKN 1266/00: Brak wezwania pełnomocnika pozwanego na rozprawę apelacyjną stwarza dla strony poważne utrudnienie, gdyż rozprawa, szczególnie, gdy kończy się wydaniem wyroku, jest okazją dla przedstawienia argumentów mogących mieć istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Strona właśnie po to ustanawia pełnomocnika, aby także argumenty formułował i przedstawiał sądowi. Tego rodzaju zaniedbanie ze strony sądu należy zakwalifikować jako pozbawienie strony możności obrony jej praw w rozumieniu art. 375 pkt 5 KPC.
Zgodnie z Komentarzem do art. 133 KPC pod red. Szanciło 2019, wyd. 1/Markiewicz:
W post. z 29.8.1995 r. (I PRN 39/95, Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sądów Apelacyjnych, Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybunału Konstytucyjnego, Prokuratura i Prawo – dodatek 1995, Nr 11–12, poz. 40, s. 21) SN wskazał, że art. 133 § 3 zd. 1 KPC wyłącza możliwość skutecznego dokonania doręczenia do rąk samej strony, jeżeli ustanowiła ona pełnomocnika.
Naruszenie prawidłowego sposobu doręczenia pozbawione jest skutków prawnych i należy je uważać za niebyłe. Doręczenie pisma sądowego lub procesowego samej stronie, a nie ustanowionemu przez nią pełnomocnikowi oznacza naruszenie przepisów postępowania (post. SN z 20.11.2014 r., I UZ22/14, Legalis). Stanowisko to SN podtrzymał m.in. w post. z 14.7.2015 r. (II UZ 9/15, Legalis), akcentując, że przepisy KPC o doręczeniach mają charakter obligatoryjny, wyłączając wszelką swobodną dyspozycję stron co do sposobu doręczania przesyłek sądowych. Zatem art. 133 § 3 KPC ma zastosowanie także wtedy, gdy sama strona zgłosi wniosek o doręczenie pisma.