Michał Bednarz

Czy środki na rachunkach wadiów i gwarancji cieszą się jakąś szczególną ochroną prawną i podlegają zajęciu komorniczemu lub w przypadku dokonania takiego zajęcia czy Zamawiający może dokonać zwrotu Wykonawcy kwoty wadium lub gwarancji z rachunku podstawowego? 02.04.2021 r.

W przypadku egzekucji prowadzonej przeciwko Wykonawcy:
Komornik na podstawie przepisów kpc zajmuje określoną wierzytelność w postaci roszczenia o zwrot wadium, która przysługuje Wykonawcy (wierzyciel) w stosunku do Zamawiającego (dłużnik). Wierzytelność ta jest w dodatku warunkowa, bowiem jeżeli zajdą przesłanki do zatrzymania wadium, to Zamawiający nie jest zobowiązany do zwrotu wadium i wierzytelność wygasa. Zajęcie wierzytelności polega na tym, że Zamawiający (dłużnik) jest zobowiązany do spełniania świadczenia (zwrotu wadium) zamiast wprost do Wykonawcy (wierzyciela) to na rzecz komornika. Z tym, że świadczenie to winien spełnić w chwili jego wymagalności (gdy zajdą okoliczności skutkujące zwrotem wadium).

Jeżeli więc wadium / ZNWU zostało wniesione w pieniądzu to:

• Jeżeli zachodzą przesłanki do zwrotu wadium / ZNWU, Zamawiający wypłaca środki na konto komornika.

• Jeżeli zachodzą przesłanki do zatrzymania wadium / ZNWU, biorąc pod uwagę, że wierzytelność wygasła, Zamawiający nie wypłaca środków ani na rzecz komornika, ani na rzecz Wykonawcy.

• Jeżeli wadium wniesiono w innej formie to właściwie komornik nie może zająć wadium. Przedłożenie komornikowi, np. gwarancji ubezpieczeniowej / bankowej nie pozwoli bowiem na przeprowadzenie z niej egzekucji. Dokument taki zabezpiecza realizację konkretnej umowy i bank lub ubezpieczyciel nie będą zobowiązani do zapłaty z tytułu innych należności.

Zarówno wadium jak ZNWU, które zostały wpłacone w pieniądzu na rachunek bankowy Zamawiającego nie są jego środkami do czasu spełnienia przesłanek do ich przejęcia. Przepisy (wskazane w stanowisku wcześniejszym dot. możliwości wykorzystania wadium / ZNWU) mówią, iż Zamawiający „przechowuje” te wartości. Oznacza to, że w przypadku zaistnienia konkretnych przesłanek do ich zatrzymania przez Zamawiającego nie podlegają egzekucji. Innymi słowy w przypadku zabezpieczenia komorniczego na wadium lub ZNWU konieczność zapłaty bezpośrednio komornikowi powstanie w chwili braku przesłanek zatrzymania wadium / ZNWU przez Zamawiającego i w chwili powstania wymagalności roszczenia Wykonawcy o zwrot wadium / ZNWU.
Zatem pierwszeństwo w zakresie wadium / ZNWU ma Zamawiający, a jeżeli zobligowany jest do zwrotu wadium / ZNWU to nie dokonuje tego na rachunek bankowy Wykonawcy ale na rachunek komornika (organu egzekucyjnego). W mojej ocenie wynika to z lex specialis jakim jest ustawa Pzp w stosunku do lex generali czyli kpc.

Stanowisko powyższe potwierdza wyrok KIO z dnia 17 czerwca 2014 r., sygn. akt KIO 1107/14:
Zamawiający będzie uprawniony do zatrzymania wadium, nie zaś przekazania go organowi egzekucji. Istotą bowiem dokonywanych zajęć wierzytelności jest to, że obowiązek przekazania komornikowi określonej kwoty pieniężnej występuje tylko i wyłącznie wtedy gdy, dłużnikowi (Wykonawcy) w stosunku do dłużnika wierzytelności (Zamawiającego) przysługuje określona wierzytelność w tym wypadku roszczenie o zwrot wadium. Dlatego też Zamawiający błędnie zinterpretował przesłane zajęcie wierzytelności przez komornika i błędnie przyjął, iż Wykonawca nie zabezpieczył oferty. Zamawiający nie ma bowiem podstaw twierdzić, że oferta nie jest zabezpieczona wadium. Jeżeli są przesłanki zatrzymania to nie powstaje wierzytelność, która podlega zajęciu. Przemawia za tym chociażby treść art. 896 § 2 KPC, w oparciu o który Zamawiający miał obowiązek w związku z dokonanym zajęciem udzielić informacji, czy w ogóle taka wierzytelność istnieje. Tym samym zajęcie wierzytelności nie rodzi skutku w postaci obowiązku przekazania organu egzekucyjnemu środków pieniężnych w sytuacji gdy nie zachodzi żadna z podstaw do przyjęcia, iż dłużnikowi przysługuje roszczenie względem dłużnika wierzytelności. Przykładowo wskazał, iż Wykonawca, który złożył ofertę najkorzystniejszą, uchylając się od zawarcia umowy, traci wadium pieniężne na rzecz Zamawiającego, a gdy okaże się, że powinien nastąpić zwrot wadium np. po czynności wyboru na rzecz Wykonawcy, który nie złożył oferty
najkorzystniejszej, wadium pieniężne zamiast do niego powinno zostać przekazane do komornika. Jednak należy odróżnić przypadek, gdy Wykonawca, składa wadium w formie np. gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej – wówczas wadium zwracane jest Gwarantowi.

Zaś, Komornik generalnie na podstawie art. 895 KPC zajmuje określoną „wierzytelność” – w postaci roszczenia o , która przysługuje Wykonawcy (wierzyciel) w stosunku do Zamawiającego (dłużnik). Wierzytelność ta jest w dodatku warunkowa, bowiem w wypadku zaistnienia przesłanek do, to
Zamawiający nie jest zobowiązany do i „wierzytelność” wygasa. „Zajęcie wierzytelności” polega na tym, że: Zamawiający (dłużnik) jest zobowiązany do spełniania świadczenia zamiast – wprost do wykonawcy (wierzyciela) – to na rzecz komornika. Z tym, że świadczenie to winien spełnić w chwili jego wymagalności (gdy zajdą okoliczności skutkujące).
Izba stoi na stanowisku, że w sytuacji zaistnienia: „Zajęcia wierzytelności”, tj. wadium złożonego w formie pieniężnej – w ramach postępowania o udzielenie zamówienia publicznego to:
1) jeżeli zachodzą przesłanki do , Zamawiający wypłaca środki na konto Komornika,
2) jeżeli zachodzą przesłanki do , biorąc pod uwagę, że „wierzytelność” wygasła, Zamawiający nie wypłaca środków, ani na rzecz Komornika, ani na rzecz Wykonawcy, gdyż znajdują się one w gestii Zamawiającego, na którego rzecz stracił je Wykonawca (zajęcie jest bezskuteczne, ponieważ wierzytelność wygasła), zaś zatrzymane środki stają się częścią majątku Zamawiającego.

Z kolei w sytuacji zaistnienia: „Zajęcia wierzytelności”, tj. złożenia wadium formie gwarancji wadialnej – w ramach postępowania o udzielenie zamówienia publicznego to:
jeżeli zachodzą przesłanki do , Zamawiający gwarancje bankową/ubezpieczeniową zwraca bankowi/ubezpieczycielowi, a nie Wykonawcy, jeżeli zachodzą przesłanki do , biorąc pod uwagę, że wierzytelność wygasła, Zamawiający nie przekazuje wadium w gwarancje bankową/ubezpieczeniową Komornikowi, gdyż znajduje się ono w jego gestii, nie jest częścią składową majątku Wykonawcy, a egzekucja może mieć miejsce tylko z majątku dłużnika.

W ocenie Izby, de facto Komornik nie może zająć „wadium”. Przedłożenie bowiem Komornikowi np. gwarancji bankowej/ubezpieczeniowej nie pozwoli mu na przeprowadzenie z niej egzekucji z powodów wskazanych powyżej. Nadto, należy zauważyć, że w sytuacji „Zajęcia wierzytelności” przez Komornika działającego na podstawie KPC oraz „Zatrzymania wadium” przez Zamawiającego na podstawie przepisów Pzp pierwszeństwo mają przepisy Pzp, albowiem art. 909 KPC stanowi, że przepisy o egzekucji z wierzytelności stosuje się odpowiednio do egzekucji z innych praw majątkowych, jeżeli przepisy poniższe nie stanowią inaczej. Zajęcie wierzytelności przez komornika z samej definicji wiąże się nie z natychmiastowym uzyskaniem środków z rachunku zamawiającego, ale z zajęciem pewnej wierzytelności (tj. roszczenia o zwrot kwoty środków finansowych wpłaconych jako wadium) do czasu jej wymagalności.

W przypadku egzekucji prowadzonej przeciwko Zamawiającemu:
Rachunek bankowy Zamawiającego, na którym przetrzymuje on środki pieniężne nie należące do niego w mojej ocenie nie podlega egzekucji. W przypadku takiej egzekucji skuteczna powinny okazać się powództwa przeciwegzekucyjne (o zwolnienie danego przedmiotu z egzekucji) na podstawie art. 840 kpc lub skarga na czynności komornika (art. 767 kpc).

W przypadku wyegzekwowania środków z innego rachunku (ogólnego), na które wpłacono wadium sytuacja jest podobna. Nadal środki te będą stanowiły wadium / ZNWU, a więc wartość, która co do zasady podlega zwrotowi. W taki przypadku powstaje swoisty problem wykazania rzeczywistego źródła pochodzenia tych akurat środków (udowodnienia, że jest to wadium / ZNWU).
Wyjątek stanowić tu będzie sytuacja, w której wadium / ZNWU zostanie skutecznie zatrzymane przez Zamawiającego, stając się jego środkami. Z takich środków egzekucja prowadzona przeciwko Zamawiającemu jest możliwa.

Wniosek:
Środki na specjalnych rachunkach bankowych, prowadzonych dla wadium / ZNWU nie cieszą się specjalną ochroną prawną i podlegają zajęciu w toku prowadzonej egzekucji w przypadku gdy Zamawiający zobowiązany jest to ich zwrotu. Wówczas zwrot następuje nie na rachunek bankowy Wykonawcy lecz na konto wskazane przez organ egzekucyjny. Zajęcie należy rozumieć jako zajęcie prawa do zwrotu (wierzytelności), a nie fizyczne zajęcie (zablokowanie) środków jeżeli świadczenie nie jest wymagalne.